Landdag Sleswig-Holsteen

En annere wichtige Opgaav vun den Landdag is de Kontroll över de „dörchföhren Macht“, also över de Landsregeren. Dat Parlament un sien Utschüssen hebbt dat Recht to verlangen, dat Liddmaten vun de Landsregeren dor sünd. Jüstso köönt de oder ehr Beopdragten vun sik ut na de Sittens vun den Landdag un sien Utschüssen kamen. De Regeren hett den Landdag fröh un vullstännig Bescheed to geven, wenn se Gesetten torechtmaakt. Dat gellt ok för Grundsatzfragen bi de Landsplanen, Standoortplanen, wenn se sünst wat Groots vörhett, un wenn se Verornens un Verwaltensvörschriften torechtmaakt. Se mutt dat ok bi dat, wat se in den Bundsraat mitmaakt un wat se in de Tosamenarbeit mit Bundslänner, den Bund, de Europääsche Union un annere Staten maakt. Bavento mutt de Regeren de Afordenten op Fragen Utkumst geven. De Afordenten köönt nich blots schriftliche Fragen stellen, se hebbt ok, wenn dat Plenum vun dat Parlament tosamensitt, en Fraagstunn. Se köönt ok en Grote Anfraag stellen, üm wat över enen groten Themenkomplex to weten to kriegen. En Grote Anfraag mutt en Frakschoon oder mööt tominnst 18 Afordente stütten, wieldes Fragen in en Fraagstunn oder schriftliche Anfragen vun enkelte Afordenten inbröcht warrn köönt.

De Landdag sitt siet 1950 in dat Huus an de Föörd, un dat heet siet de Tiet „Landshuus“. Egentlich buut hett man dat as Kaiserliche Marineakademie. Fierlich inwieht worrn is dat den 6. Oktobermaand 1888, nadat man dor fief Johr an buut harr. Kiel weer, siet man dat Riek grünnt harr (1871), Riekskriegshaven. De Marineakademie höör mit ehr staatschen Maten — se weer 100 m lang, 50 m breet un 24 m hooch — to de gröttsten un prächtigsten Buwarken vun de Stadt. Na den Versailler Verdrag müss de Akademie al 1919 wedder oplööst warrn. Vun dor af an seet de Marinestatschoon Oostsee in dat Huus. In den Tweten Weltkrieg hebbt Bomben dat bannig tweismeten. En poor Johr müss dat na 1945 instandsett warrn. Den 3. Maimaand 1950 kunn de Sleswig-Holsteensche Landdag to’n eersten Mal in de fröhere Marineakademie dagen. Dat Landshuus worr för dat Landsparlament en Arbeitssteed op Duer. Man de Landdag müss sik dat Huus vele Johren mit dat Binnenministerium un de Landskanzlie (later: Staatskanzlie) delen. Üm mehr Rüüm för de Afordenten un de Landdagsverwalten to kriegen, is dat Binnenministerium 1983 uttrocken. Dorna hett man vun 1984 bet 1987 enen eersten Deel vun dat Huus vun Grund op instand sett. Siet denn köönt in de Büros vun de Afordenten un vun de Rüüm för Konferenzen un Besprekens de Debatten in den Landdag över Luutsprekers mithöört warrn. Blangen den „Paternoster“, den dat siet 1950 gifft, is en behinnertenrechten Fohrstohl inbuut worrn. Mit den tweten Buafsnitt hett man 1999 anfungen. De zentrale Opgaav weer de Niebu för den Plenorsaal, de na de Watersiet to op de ole Terassenanlaag vun dat Landshuus to stahn keem. De Architektur vun den Plenorsaal is Sinnbild för Demokrate un Apenheit. De eerste Sitten in den nie’en Plenorsaal geev dat in’n Aprilmaand 2003. För Besökerinnen un Besökers staht op de Tribüün mehr as 70 Stöhl. Dat gifft in den Saal bavento enen Barg apen Veranstaltens. Dor warrt t.B. leest un in Foren diskuteert. Siet dat Enn vun 2006 is dat Landshuus en rein Parlamentshuus, denn de Staatskanzlie trock mit den Ministerpräsidenten in en anner Huus an den Düsternbrooker Weg üm.

Vörslääg för Gesetten, Huushooltsvörlagen, aver ok Afspraken, de över dat Flach vun dat Land rutgaht (to’n Bispeel över de Hööchd vun de Rundfunkgeböhren), beraadt dat Plenum in’n Grundsatz in twee Lesens. In de Eerste Lesen diskuteert he de allgemenen Grundsätz, in de Twete Lesen tomehrst de Enkelheiten. Dortwüschen liggt de Tiet för dat Raatslagen in de Utschüssen. Gesettvörslääg köönt enkelte Afordente, en Grupp vun Afordente, de Landsregeren oder Initschativen vun Börgerslüüd inbringen. Beslüten deit ehr de Landdag oder dat Volk in en Volksafstimmen. De Länner alleen hebbt dat Recht, ümmer dor Gesetten to maken, woneem dat Grundgesett nich den Bund tostännig maakt. So köönt se Gesetten maken op de Rebeden

• School
• Polizei
• Vörankamen vun dat Land, Landsplanen
• Kommunale Verfaten
• Press, Rundfunk, Feernsehn
• Organisatschoon vun de Landsverwalten

En wichtige Opgaav för dat Parlament is dat, över den Landshuushoolt aftostimmen. De Regeren leggt den Landdag enen Huushooltsvörslag vör, de Innahmen un Utgaven för dat neegste Johr (bi Dubbelhuushoolden för twee Johr) in Tahlen nöömt. Düsse Vörslag warrt as en Gesett vun dat Parlament in en Eerste Lesen, in de Utschüssen un to ’n Sluss in en Twete Lesen beraadt. Denn stimmt de Afordenten över dat Milljarden-Tahlenwark af.

Wat en Oppositschoon för de parlamentoorsche Demokratie bedüden deit, dat warrt in Sleswig-Holsteen dörch enen egen Artikel in de Landsverfaten (Artikel 18) düütlich maakt: „De parlamentoorsche Oppositschoon höört to de parlamentoorsche Demokratie. De Oppositschoon hett de Opgaav, dat Programm vun de Regeren un ok dat, wat vun de Regeren beslaten warrt, to kritiseren un to kontrolleren. Se steiht gegen de Volksvertreders un Frakschonen, de de Regeren stütt. So wiet hett se ok dat Recht op politisch glieke Chancen.“ Tellt to de Oppositschoon all Parteien, de nich an de Regeren bedeligt sünd, denn warrt de gröttste vun ehr doch en besünnere Rull towiest. De Vörsitter vun de starkste Oppositschoonsfrakschoon, — in den nie’en Landdag is dat de SPD — is Oppositschoonsföhrer in’n Landdag. Na de Geschäftsornen vun dat Parlament kann he gliek na en Reed vun den Ministerpräsidenten dat Woort to nehmen. Kloor, de Oppositschoonsföhrer snackt nich för de ganze Oppositschoon, man even för de starkste Grupp. So dörvt na em de Vörsitters vun de annern Frakschonen snacken.

„De Volksvertreders staht för dat hele Volk. Bi de Arbeit in ehr Amt is blots ehr Geweten Richtsnoor, un se bruukt op keen anner Lüüd hören“, bestimmt Artikel 17 vun de sleswig-holsteensche Landsverfaten. Dor sünd ok de Rechten vun de Afordenten fastleggt, 

• in den Landdag un in de Utschüssen Andrääg un Fragen to stellen, ok
• bi Wahlen un Beslutens de Stimm aftogeven.

De enkelten Rechten un Plichten vun de Liddmaten in den Landdag regelt dat Afordentengesett. Dor liggt ok fast, dat ehr Beroopsarbeit nich opkünnigt warrn kann un dat se dor nich aflohnt warrn köönt, wieldat se ehr Amt annehmt oder in dat Amt arbeidt. De Schuul gegen Opkünnigens fangt mit de Kandidatur to den Landdag an un duert noch een Johr, nadat dat Amt to Enn gahn is. Mit de Arbeit as Afordente un de Arbeit in den letzten Beroop togliek kloortokamen, dat is nich eenfach. Bavento is dat för enen Deel vun de Parlamentorierinnen un Parlamentoriers nich tolaten, för dat Mandat un togliek för den Beroop to arbeiden.

Afordente dörvt nich in ehren Beroop arbeiden, wenn se Beamtinnen, Beamte oder Anstellte bi en böverste Landsbehöörd sünd oder Baas vun en Landsbehöörd, t.B. vun en School, en Polizeiinspekschoon oder vun en Deenststell vun de Polizei, de den Binnenminister direkt ünnerstellt is. Ok as Beroopsrichterinnen, Beroopsrichters oder as Staatsadvokatinnen, Staatsadvokaten köönt Afordente jüst so wenig in ehren Beroop arbeiden as hööftamtliche Vörstandsliddmaten vun apentlich-rechtliche Verbänn oder Anstalten, de ünner de Opsicht vun dat Land staht. De Regel, dat man nich togliek as Afordenten un in sienen Beroop arbeiden kann, gellt ok för hööftamtliche Wahlbeamtinnen un Wahlbeamten, as t.B. Landrööd un hööftamtliche Börgermeisters. Ok in den Landdag wählte Suldaten köönt nich beids togliek maken.

Wichtige Gremien för de parlamentoorsche Arbeit vun de Afordenten sünd:

Dat Plenum de Versammeln vun all de Afordenten. An dree Daag vun enen Maand gifft dat tomeist teihnmal dat Johr Dagfohrten in’t Landshuus. Dat Plenum is de zentrale Steed för apen Reden un för faste Beslutens dörch dat Parlament. Ehr dor en Menen apen bekunnt warrt, löppt se in de parlamentoorsche Arbeit dörch en Reeg vun Statschonen: Frakschoonsarbeitskrinks, Frakschonen, Utschüssen. In düsse Gremien gifft dat Vörbeslutens för de Debatt un Beslutens in dat Plenum. Bi de Debatten in dat Plenum geiht dat also weniger dorüm, de Afordenten vun de annern Frakschonen to övertügen. Veelmehr schüllt de Debatten hölpen, all Lüüd un de Medien de politischen Alternativen düütlich to maken. Dorüm seggt man to dat Plenum ok „Schaufenster vun dat Parlament“.

De Frakschoon, woneem sik de Afordenten vun en Partei tosamendaan hebbt. Allgemeen sett de Frakschonen sik eenmal de Week tosamen. Binnen de Frakschoon is de Arbeit opdeelt. Fachsprekers kümmert sik üm de verscheden polietschen Rebeden, Arbeitskrinks befaat sik mit de zentralen Themenrebeden as t.B. Billen, Finanzen, Soziales. Wat de Frakschonen beslaten hebbt, dorför staht ehr Liddmaten mehrsttiets in’t Plenum tosamen (Frakschoonsdisziplin).

De Utschüssen as Parlamentsgremien för de verscheden Rebeden. Den dääglichen Arbeitsafloop bestimmt de Opgaven, de de Landdag de enkelten Utschüssen towiesen deit. Anners as dat Plenum, dat in Kiel dagen deit, gaht de Utschüssen af un an op Fohrt, üm an Oort un Stell de nödigen Informatschonen to kriegen. De 20. Landdag hett negen faste Utschüssen. Se hebbt ümmer ölven Liddmaten un spegelt de Mehrheitsrelatschonen in den Landdag: CDU (fief Stöhl), GRÖNE (zwee) köönt sik ok hier mit ehr Mehrheit gegen de Oppositschoon dörchsetten. De annern Sitten in de Utschüssen gaht an de SPD (zwee Stöhl), an de FDP un an den SSW (jeder een). För den Petitschoonsutschuss hett man en Utnahm maakt: He hett 13 Liddmaten.