E 20. Loondäi

69 Loondäismanschne foon fiiw Partaie

E 20. slaswik-holstiinsche loondäi heet for da näiste fiiw iir 69 lasmoote: 34 stalt e CDU, 14 stalt et BÜNDNIS 90 / Die Grünen, 12 stalt e SPD, 5 stalt e FDP än 4 stalt e SSW. Huum bai e loondäiswoolwääle wal, schal önjtmanst 16 iir üülj weese. E apgoowe foon e slaswik-holstiinsche loondäi san önj e artikel 16 foon e loonsferfooting fååstläid, wat sunt e 2. deetsember 2014 jült.

Anteil der Zweitstimmen bei der Landtagswahl 2022

Fort jarst tooch häin da wäälere bai e loondäiswool önjt iir 2000 emöölikhäid, tou stime — jü sünåmd jarst- än tweedstim — ouftudouen. Ma e jarststim wäält huum en mansche, wat ham önj e woolkrisapstale leet heet (diräktmandoot), wilt huum ma e tweedstimfor e loonslist foon en partai stime koon. Uk wan e loondäi önj e räigel 69 lasmoote heewe schal, koon et döör ouerhäng- än ütgliksmandooteuk iinjsen mör weese. Ouerhängmandoote jeeft et dan, wan en partaiouer da jarststime mör diräktmandoote än sü uk mör sate önj e loondäifüngen heet, as wat har eefter e önjtål foon da tweedstime tustoont. Önj sü’n fål foue da oudere partaie ütgliksmandoote. Südänji blaftet ferhüülj twasche e tweedstime än e mandoote for åle partaie iinjs (e grünseeting foont likbehooneln önjt woolrucht). Hüdan ütgliked wårt, räigelt et woolrucht foont lönj.

Sitzverteilung im Plenum und in den Ausschüssen

at regiaring

Trii weg efter a iarst fersaamling wurd a 29. jüüne 2022 ministerpresident Daniel Günther (CDU) uun a iarst woolgung uun’t huuchstbaantje faan a regiaring weelet. Detdiar wool wurd fööruf ei uun’tpleenum besnaaket an arken ded hiamelk sin stem uf. Diarefterwurd dön ööder kabinetslidj faan a ministerpresident berepen, watnoch a salew dai föör a lundaispresident a ias ufded. Mä a CDU an a BÜNDNIS 90 / Die Grünen bestäänt at lunsregiarung ütj enkoalitsjuun faan tou parteien. A CDU stäält fiiw ministern an a BÜNDNIS 90 / Die Grünen trii. Üüs ministerpresident of minister könham uk lasmaat faan a lundai wees. Do hee ham tau steeden uun aplenaarsool — ian üüb a regiaringsbeenk an ian mad dön lundaislidjfaan eens aanj fraktsjuun.

DE KONTROL DEER’T PARLAMENT

En uur wichti Apgoaw fan ’e Lundai es deät Kontrollearen fan ’e „itfeerenMach“, de Lunsregearung. Deät Parlament en siin Itskotter hoadeät Rech fan ’e Ledmoats fan ’e Lunsregearung tu förrigen, deät djadear sen. Iiwensoo hoa dja en din’n, wat fan dja en Iipdrach fin’n hoa, deät Rech bi de Toopkeemen fan ’e Lundai deartu tu keemen. De Regearunges ferflichtet, de Lundai gudtids en folstendi tu önnerrechtenoawer ’e Feerberaitung fan Gesetsen, Ferordnungen en Ferwaltungsfeerskreften,oawer grundsetsli Froagen tu ’e Luns- en Stanplatsploanung, oawer ’t Deerfeeren fan groot Projekten en uk oawer ’e Medoarbooiduun ’e Bundesread en de Toopoarbooid med ’e Bundeslun’n, de Bund, de Europeeisk Union en uur Stoaten. Oawer deät skel de Lunsregearung de Lundaislid’n Itkumf djiuw. Bitufan skreftli Froagen kan de Lundaislid’n bi en Plenaar-Fersoamlunguk de Froagstin brik, om wat oawer en kompleks Teemaatik tu wetentu wen’n. Deät djef uk de Kans en Groot Uunfroag tu stalen, weartuman oober deät Räistarken fan mens 18 Lundaislid’n ooder fan en Fraktschoon brikt. Froagen, wat uun ’e Froagstin ooder skreftli staltwür, kan en Ledmoat fan ’e Lundai aleen iinbring.

Paternoster im Landeshaus

© Foto: Landtag, Holger Stöhrmann

ET LOONSHÜS

Sunt 1950 njütet e loondäi dåt hüs bai e förde, wat sunt jüdeer tid önjKil loonshüs nåmd wårt. E histoori foon dideere bag långt ouers nuchwider önj e tid tubääg. Ål di 6. oktoober 1888 wörd et eefter fiiw iirbagtid ma en grut fäst as kaiserlik mariine-akademii inwaid. Sunt et grünleeden foont tjüsch rik (1871) wus Kil rikskrichshuuwen. E mariineakademii wus jütid iinj foon da stootsche än uk grutstehüsinge önj e stää, dan e bag wus 100 meeter lung, 50 meeter briidj än 24 meeter huuch. Eefter e Versailler ferdråch schölj e mariine-akademii 1919 wi apliised wårde än e mariinestatsjoon Ååstsiie füng harnsat önj dåtdeer hüs. Önj e tweede wråålskrich heet e mariine-bag döörmaning bombe ordi schååse nümen än et wåård eefter 1945 hu iirnge, iir’r wi tu brüken wus.

Di 3. moi 1950 köö di slaswik-holstiinsche loondäi fort jarst tooch önjjü üülj akademii tuhuupekaame. Et loonshüs as sunt jütid e hüüsefoont loonsparlamänt än sin årbe. Ouers tujarst wus deer ai blootset loonsparlamänt, ouers uk et banenministeerium än e loonskanslai (lääser: stootskanslai) önj unerbroocht. E loondäismanschne än e loonsferwålting füngen jarst mör plåts, as et banenministeerium 1983 üttuuch. Twasche 1984 än 1987 wörd dan dåt jarst pårt foont loonshüsfoon e grün ap saniird. Sunt jütid koon huum ouer luutspreegereönj da kantoore foon da loondäismanschne än önj da konferäns- änbespreegingsrööme e debate önj e loondäi mahiire. Tubai e paternoster, wat 1950 inbaged wörd, jeeft et nü uk en lift, wat foon behanerdemanschne njüted wårde koon.

Et saniiren foon dåt tweed pårt begand 1999. Deerbai wörd e plenaarsoolaw da üülje terase, wat aw e wåådersid foont loonshüs läin, fåli naiapbaged. Deerma e demokratii än e transparäns foon e loonspolitiik ukfoon büten tu schüns as, heet di hiile naibag uuge üt glees füngen. Önj e april 2003 köö e jarst fersoomling önj di naie plenaarsool oufhülenwårde. Aw e tribüün jeeft et plåtse for 70 geestinge. Dideere soolwart uk for maning oudere öfentlike keere njüted, sü as t.b. for leesinge, fort forstalen foon naie ütstalinge än as diskusjoonsforum. Önjtiir 2006 tuuch e stootskanslai önj en ouder hüs bai e DüsternbrookerWeg. Südänji as et loonshüs nü en riin parlamäntshüs.

Abgeordnete im Plenarsaal

© Foto: Landtag, Holger Stöhrmann

AT OPOSITSJUUN

Hü wichtag at opositsjuun för en parlamentaarsk demokratii as, sjochtham diarbi, dat at uun’t sleeswik-holstiansk lunsferfaadang en aanjenartiikel hää (artiikel 18): „Uun en parlamentaarsk demokratii auernamtdet parlamentaarsk opositsjuun en wichtag rol. At opositsjuun hää detapgoow, jo programen an enskiasangen faan a regiarang tu kritisiarinan kontroliarin. At opositsjuun as en alternatiif tu jo lundaislidj anfraktsjuunen faan a regiarang. Algemian stun det opositsjuun josalwenpoliitsk mögelkhaiden tu.“ At opositsjuun bestäänt ütj ale parteien, wat ei uun a regiarang san. At gratst faan jodiar parteien feit noch enekstra baantje: A föörstmaan faan’t starkst opositjuunsfraktsjuun — uun a nei lundai as at a SPD — as liktidjig uun a lundai uk a opositsjuunsfeerer. Efter’t gescheftsordnang faan’t parlament mut’r gliks efter aministerpresident tu wurd kem.

Natüürelk fertrat a opositsjuunfeerer bluat at meenang faan sin aanjfraktsjuun. Sodenang mut efter ham a föörsten faan ale ööder fraktsjuunentu wurd kem.

HÜ NEI WETEN (GESETSEN) MAAGET WURD

Uun a lundai wurd föörslacher för weten (gesetsen), föörlaagen tu ahüshual, oober uk saagen, wat auer a berik faan’t lun henwech gung(t. b. hü huuch a ünjilen för a rundfunk san), leewen tweisis behaneld. Tuiarst wurt uun a lundai algemian am en föörslach snaaket, iar auerham uun een of muar ütjskööd bereet wurt. Wat diar do bi amkomt,wurt weder uun a lundai behaneld, fööraal gungt at do am enkelthaiden. Föörslacher för en wet kön troch en enkelt lasmaat faan a lundai, troch en skööl lundaislidj, troch a lunsregiaring of faan’t loonslidjsalew iinbroocht wurd. Diar wurt do uun a lundai of uun’t hiale lunauer ufstemet. För aal dön beriken, wat ei efter’t grünjgesets a bundtuwiset san, haa alian a lunen at rocht nei weten tu maagin. Tu döndiarberiken hiar:

• skuul
• politsei
• lunsentwikling an lunsplooning
• komunaalferfaading
• meedien
• organisatsjuun faan a lunsferwalting

En wichtig apgoow faan’t parlament as at enskiasen auer a hüshualfaan’t lun. A regiaring leit a lundai en föörslach för a hüshual föör, huarnau uun stäänt, wat uun’t naist juar (bi dobelt-hüshualen uun dönnaist tau juar) iinnimen an ütjden wurt. Jüst so üüs en wet / gesetswurt dediar föörslach iarst uun’t parlament, do uun a ütjskööd an doweder uun’t parlament besnaaket. At aanj steme a lundaislidj auer enhüshual uf, huar at am miljiarden gungt.

A lundaislidj

„A lundaislidj fertreed at hiale folk. Uun jar baantje san jo bluat jar aanjgeweeten ferplachtet an ei tu apdracher an ordern bünjen,“ leit artikel 17 faan’t sleeswik-holstiansk lunsferfaading feest. Diar san uk a rochtenfaan a lundaislidj uun feestlaanjen,

• uun a lundai an uun a ütjskööd, uundracher an fraagen tu stelen an
• bi woolen an wan wat beslööden wurt jar stem uftudun.

At lundaislidj-gesets reegelt dön rochten faan a lundaislidj. At skraftfeest, det ham bi sin werk ei kanigt of entleet wurt mut, wan ham enmandaat uun- of woornaamt. Detdiar skül begant mä’t kandidiarin föra lundai an bestäänt noch en juar linger, üüs at mandaat waaret. En mandaat woortunemen an liktidjig widjertuwerkin, as swaar. Höglundaislidj mut goor ei widjert jar mandaatstidj uun jar beruuf widjerwerke,so üüs beamten of lidj, wat bi en boower lunsbehörde uunsteldsan of so ian feer, so üüs t.b. en skuul, en politsei-inspektsjuun ofen tiinststeed faan a politsei, wat lik oner’t banenminsterium stäänt.

Uk rachtern an stootafkooten faan’t lun kön widjert jar mandaat ei uunjar beruuf werkin bliiw. Det jilt uk för dönen, wat hoodamtelk uuna föörstant faan en öfentlik iinrachting sat, wat lik at lun onerstäänt, för hoodamtelk woolbeamten, so üüs för lunriader an hoodamtelkbürgermäästern an för saldooten.

Wichtie greemie foort parlamäntaarisk oarbe fuon e luindäismänskenesän:

Et pleenum, e folfersumling fuon ale luindäismänskene, wät miisttidsträ deege oon e moone än dat tiingong oont iir oont luinshüstuupkänt. Et pleenum äs dat sentraal stäär foor öfentlike diskusjooneän besluute, wir jitert ai mur fuon ufwiiked worde kuon. Foor daten poliitisk miining dir öfentlik ferträän wort, äs’s döör hiil wät stapefuont parlamäntaarisk oarbe gingen: e oarbeskrise fuon e fraksjoone, e fraksjoone än e ütskuote. Oon dädir greemie wort al fooruf beslään, wir oont pleenum äm diskutiird än ufstämd worde skäl. Südänigont et bai e debate oont pleenum ai jüst diräm, dä luindäismänskenefuon oor fraksjoone to aartüügen. Noan, e diskusjoon oont parlamäntskäl e öfentlikhaid än e meedie düütlik maage, wät et foor poliitiskealternatiiwe gjift. Dirfoor naamt hum uk et pleenum „loodenwäningfuont parlamänt.“

E fraksjoone, dir hääwe jäm ale luindäismänskene fuon iin partaituupslään än jä käme miisttids iingong oon e wääg tuup. Bänefoor enfraksjoon wort et oarbe äpdiild. E partaie bestäme ekspärte as spreegere, wat jäm äm ferskäälie politiikfäile komere, oarbeskrise befootejäm mä wichtie teemeberike äs t.b. onerrocht, finanse än sosjaale saage. E besluute fuon e fraksjoon worde miisttids fuon’s altomoale oontpleenum ferträän (fraksjoons-skäke).

Di Ütskoten, di Parlamentsgreemiien fuar forskelig Spesjaalbiriken. Hur aaft en Ütskot töhop kumt, rocht höm ee er di pgaawen, wat höm di Löndai aurdrain heer. Ü ers üs dit Pleenum, wat bluatön Kiel tohöp kumt, gung di Ütskoten wilems uk üp Raisen omwichtig Informatsjoonen tö foen. Di 20. Löndai heer niigen staarig Ütskoten iinrocht, hurfan arkjen elev Mefölgers heer. Di Seeten ön di Ütskoten uur ön Fuarhual tö di Seeten ön di Löndaifordiilet. Diarom haa di CDU ( fiiw) en di BÜNDNIS 90/Die Grünen (tou) jir töhop muar Seeten üs di Opositsjoon enken sadeling jaar ain Beslüten döörseet. Fan di üer fjouer Seeten gung tou tö di SPD, en tö di FDP en di SSW ark jen.

Bluat bi di Petitsjoonsütskot es hat ü ers: Di heer 13 Mefölgers.Bitö fan di staarig Ütskoten ken di Löndai fuar wes pgaawenuk Ekstra-Ütskoten iinseet. Wan diar Öntsk rings tö gurt en wichtigTeemen önstuun, jeft hat uk di Möögelkhair, Enquete-Komisjooneniintörochten.

Ön des Komisjoonen ken bitö fan di Löndaislir uk Persoonen birööpenuur, wat ek tö di Löndai hiir, t.B. Eksperten. Tö’t pklaaren fan Daatfuarhualen, wat fan öfentlich Interes sen, ken di Löndai üptöparlamentaarisk Önersjukingsütskoten iinseet (üp Öndrach fan enfifst Part fan sin Mefölgers).